Over bevolking, een eerlijke economie en rechtvaardige voetafdrukken

(samenvatting artikel van Jan Juffermans voor tijdschrift ZOZ met daarin de integrale notitie over “bevolkingsreductie zonder dwang”)

Velen kennen nu de Mondiale Voetafdruk. Het model bestaat pas 17 jaar, maar is razend snel wereldwijd bekend geworden. In Nederland was De Kleine Aarde de eerste gebruiker en promotor hiervan. We vroegen Jan Juffermans, die al vanaf het begin enthousiast is over de Voetafdruk, enige recente ontwikkelingen te schetsen. Want het gaat bij de Voetafdruk om meer dan meten…

Van DKA naar WVN
Het model van de Mondiale Ecologische Voetafdruk werd in 1996 gelanceerd in Canada door prof. William Rees en dr. Mathis Wackernagel. Sinds 1998 gebruikte De Kleine Aarde (DKA) het model voor educatie en voorlichting. Daarnaast werden er verschillende proefprojecten mee uitgevoerd, waaronder bijvoorbeeld de gemeentelijke en de persoonlijke Voetafdruk.
Voor die laatste zijn er verschillende soorten scans ontwikkeld om hem te berekenen, bijvoorbeeld de Voedselscan.

Quotering met Voetafdruk
Sinds 2010 heeft de Werkgroep Voetafdruk Nederland (WVN) de informatievoorziening van De Kleine Aarde overgenomen. De WVN bepleit de noodzakelijke stappen om onze Mondiale Voetafdruk zo snel mogelijk te verkleinen, mede op basis van mensenrechten. Vooral quotering hiermee zien ze als een rechtvaardige methode, met behoud van maximale vrijheid van consumptiekeuzes. Intussen wordt de Voetafdruk steeds meer gebruikt door bedrijven als Akzo-Nobel en Unilever.
Verder hebben de Europese Unie, de VN (UNDP en UNEP), en 9 landen (Zwitserland voorop) het model formeel in gebruik genomen.

Vilanova en Brussel
De WVN beleidt dus het gebruik van quotering, omdat onze Aarde al gevaarlijk overbelast is – we gebruiken nu ongeveer 50% meer dan ze duurzaam kan blijven leveren – waardoor er sprake is van snel groeiende mondiale schaarste. Op de werkgroepsite van de WVN is meer informatie te vinden over twee recente Europese bijeenkomsten over quotering, te Vilanova en te Brussel.

Een taboe-onderwerp
Een van de oorzaken van de overbelasting van de Aarde is overbevolking. Omdat de groei van de wereldbevolking helaas nog een taboe-onderwerp is, werkt de WVN aan een notitie over het zonder dwang terugdringen van de bevolkingsgroei.
Bij dit onderwerp denken velen namelijk al snel aan de gedwongen een-kind-politiek in China, waardoor het onderwerp wordt doodgezwegen.
Om te bewijzen dat het ook anders kan volgt hier de concept-notitie van de WVN.

Bevolking en voetafdrukken
Het startpunt voor de WVN is dat de totale milieudruk op de Aarde wordt veroorzaakt door het aantal mensen en hun gemiddelde voetafdruk, dus: Bevolking x Voetafdrukken. Aan de Voetafdruk wordt gelukkig al steeds meer aandacht besteed, maar de problematiek van de toenemende bevolkingsgroei laat men links liggen. Daarom formuleerde de WVN deze voorstellen.

Jaarlijks 80 miljoen mensen meer
De wereldbevolking groeit jaarlijks nog met 80 miljoen mensen, oftewel ongeveer 5 x Nederland. Ook de Nederlandse bevolkingsgroei is nog steeds niet gestabiliseerd. Gezien de gevaarlijke overbelasting van de Aarde is snelle besluitvorming aangaande bevolkingsinkrimping noodzakelijk. We teren namelijk snel in op ons natuurlijk kapitaal. Ook de klimaatverandering en voedselvoorziening hangen hier nauw mee samen. Anderzijds zal bevolkingsinkrimping leiden tot minder drukte, minder overheidscontrole, een kleinere transportsector, kortom meer levenskwaliteit. Essentieel is dat we in balans komen met de biocapaciteit van de Aarde en dat we een bio-based-samenleving een kans geven.
Bovendien zorgen we zo voor het behoud van de levensvoorwaarde voor onze (klein)kinderen en generaties na ons. In die zin is het natuurlijk ook een mensenrechten kwestie, op korte en lange termijn.

We kunnen veel doen
Voorop staat dat de keuze tot het hebben van kinderen in het privédomein thuishoort. Slechts in uiterste noodzaak mag de overheid zich ermee bemoeien. Dat neemt niet weg dat wij en de overheid veel kunnen doen, bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs en voorlichting.
1. Onderwijs en voorlichting

• Zorg voor structurele aandacht op scholen voor de bevolkingsgroei, de voetafdruk en de overbelasting van de aarde.
• Meer seksuele voorlichting en beschikbaarheid van anticonceptie. In Engeland bijvoorbeeld komen veel tienerzwangerschappen voor, door een taboe op het praten over seksualiteit.
• Stimuleer debat over acceptatie van kinderloosheid en kleine gezinnen.
• Analyseer en kopieer indien mogelijk de voorwaarden die in andere landen hebben geleid tot vrijwillige bevolkingsbeperking.

2. Voorkomen van onbedoelde en ongewenste geboortes

• Voorkom vooral ongewenste geboortes. Wereldwijd worden jaarlijks ongeveer 215 miljoen vrouwen onbedoeld zwanger. Hierdoor worden er ongeveer 65 miljoen ongewenste kinderen geboren. Door goede gezondheidszorg en voorlichting kan dit probleem voorkomen worden, waarbij tegelijk de toename van de bevolkingsgroei daalt.
• Maak voorbehoedsmiddelen en de morning-afterpil goedkoop en makkelijk verkrijgbaar.
• Neem ‘de pil’ op in het basis-gezondheidspakket voor alle vrouwen.

3. Aanpassen van financiële regelingen

• Verander financiële regelingen zo dat kinderloosheid en kleine gezinnen gestimuleerd worden en grotere gezinnen ontmoedigd. Een voorbeeld is de stapsgewijze afschaffing van de kinderbijslag, te beginnen met het inkomensafhankelijk maken van de bijslag. Handhaaf het kindgebonden budget, met een vast bedrag per gezin ongeacht het aantal kinderen.
• Zorg voor de bevordering van financiële oudedagsvoorzieningen. In Namibië heeft men bijvoorbeeld een bescheiden basisinkomen geïntroduceerd.

4. Publieke actie en creativiteit

• Onderneem acties tegen regeringen en leiders die de bevolkingsgroei stimuleren.
• Voorkom arbeidsmigratie naar gebieden met bevolkingsinkrimping. Draag uit dat dit een positieve ontwikkeling is, die voordelen oplevert.
• Los de vergrijzing zoveel mogelijk creatief op met de aanwezige werkende bevolking.

Rechtvaardige voetafdrukken
Elke derde dinsdag van september wordt de macro economische verkenning gepresenteerd. Hierin speelt het bruto Nationaal Product (BNP) de hoofdrol. Omdat het Platform Duurzame & Solidaire Economie pleit voor het gebruik van meer indicatoren dan alleen het BNP, hebben zij een alternatief rapport geschreven, de ‘Macro economische verkenning+ 2013’. Hierin wordt gepleit voor een bredere visie op de economie.

Tot zover de ontwikkelingen omtrent de Voetafdruk. Mocht je nu geïnteresseerd zijn naar je eigen Voetafdruk, of wil je reacties of aanvullingen geven op de conceptnotitie van de WVN, zie www.voetafdruk.eu

Jan Juffermans, Boxtel, juli 2013.

Volledig artikel: klik hier.

Global Footprint Network: www.footprintnetwork.org
Platform Duurzame & Solidaire Economie: www.platformDSE.org